Το άρθρο εξετάζει τον ρόλο του αρχιτέκτονα στην πορτογαλική συµµετοχική διαδικασία για τη στέγαση το 1974-76 και στην ελληνική συµµετοχική διαδικασία για ελεύθερους κοινόχρηστους χώρους στην πόλη από το 2010. Το 2016 φιλοξενήθηκε στο Fundaçao de Serralves στο Πόρτο της Πορτογαλίας η έκθεση «Η Διαδικασία SAAL: Αρχιτεκτονική και Συµµετοχή τη διετία 1974-1976», που επιχειρούσε να απαντήσει στο ερώτηµα: «Ποιος είναι ο ρόλος της αρχιτεκτονικής σε µια επανάσταση;». Η SAAL (Servico Amulatorio de Apoio Local) ιδρύθηκε το 1974 στην Πορτογαλία από το Υπουργείο Στέγασης, Κοινωνικών Υποθέσεων και Περιβάλλοντος µε στόχο την αντιµετώπιση της επείγουσας ανάγκης για νέες κατοικίες στις µη προνοµιούχες κοινότητες (barrios) των πόλεων.

Το πρόγραµµα περιλάµβανε 170 έργα σε όλη τη χώρα, µεταξύ των οποίων τα βασικά έργα κατοικιών του Alvaro Siza Vieira συμπεριλαμβανομένου του εμβληματικού Quinta da Malagueira στην πόλη Έβορα. Αξίζει να σηµειωθεί ότι το σύστηµα SAAL ήταν µια σύντοµη περίοδος (ενεργό µόνο για 26 µήνες), όπου το κράτος νοµιµοποίησε τη ριζοσπαστική για τότε ιδέα της άµεσης δηµοκρατίας, που παρείχε µια εναλλακτική λύση για τις από τα πάνω προς τα κάτω (top-down) αναπτυξιακές στρατηγικές των πόλεων και των κοινοτήτων τους. Στο πλαίσιο αυτό µεταφερόµαστε στην Αθήνα, που βιώνει αντίστοιχα σκληρές πολιτικές λιτότητας στο πλαίσιο της χρηματοπιστωτικής κρίσης. Από το 2010 και µετά εκφράζεται στον αθηναϊκό χώρο όχι η –επί χρόνια κυρίαρχη– ανάγκη των πολιτών για στέγαση και νέα κτίρια, όσο η ανάγκη για ελεύθερους και κοινόχρηστους χώρους στην πόλη. Ταυτόχρονα παρουσιάζεται η προσδοκία για επαν-αξιοποίηση και διαχείριση, µέσα σε ένα διαφορετικό/εναλλακτικό πλαίσιο, των ήδη υπαρχόντων κτιριακών αποθεµάτων της πόλης, που είτε άδειασαν είτε εγκαταλείφθηκαν στο πέρασµα του χρόνου. Τα τελευταία χρόνια έχουν καταγραφεί ποικίλα παραδείγµατα συν-διαµόρφωσης ελεύθερων χώρων ή κτιρίων στον αθηναϊκό χώρο, είτε από διεκδίκηση των πολιτών είτε από συλλογικές πρωτοβουλίες.

[Link to article]